Tiêm phòng vắc xin hiện nay vô cùng phổ biến, tuy nhiên không nhiều người hiểu rõ về các loại vắc xin, ưu nhược điểm và lựa chọn sử dụng để tiêm phòng các bệnh thường gặp như thế nào. Trong bài viết này, DANAVAC sẽ cùng bạn tìm hiểu về vacxin bất hoạt - loại vắc xin phổ biến dễ điều chế, hiệu quả tốt.
Tìm hiểu chung về các loại vắc xin
Phần lớn các bệnh lý truyền nhiễm mà con người gặp phải do tác nhân là các vi sinh vật, phổ biến nhất là do vi khuẩn và virus. Các bệnh do vi khuẩn đang được điều trị chủ yếu bằng kháng sinh để tiêu diệt, tuy nhiên vi khuẩn có khả năng kháng kháng sinh. Các bệnh do virus không thể điều trị bằng kháng sinh, chủ yếu dựa vào hoạt động của hệ miễn dịch.
Khi virus xâm nhập vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ hoạt động để nhận biết kháng nguyên đặc trưng của virus này. Sau đó các kháng thể tương ứng với kháng nguyên virus này sẽ được tạo ra, xác nhận, tiếp cận và gây bất hoạt virus gây bệnh. Kháng thể này sau khi tiêu diệt virus vẫn tồn tại lâu dài trong cơ thể, giúp bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ tái phát bệnh.
Dựa vào cơ chế hoạt động này của hệ miễn dịch, y học đã tìm ra cách giúp cơ thể có kháng thể chủ động thông qua tiêm các chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, có nguồn gốc từ vi sinh vật (có thể toàn thân hoặc một phần hoặc có cấu trúc tương tự) dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một số tác nhân gây bệnh cụ thể.
Hệ miễn dịch vẫn hoạt động nhận biết và sản sinh kháng thể chống lại kháng nguyên virus này. Đến khi nhiễm virus gây bệnh thực sự, cơ thể đã có sẵn kháng thể nên có khả năng tiêu diệt virus nhanh chóng, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh và biến chứng.
Thực tế có rất nhiều dạng bào chế vắc xin, bao gồm:
- Vắc xin sống, giảm độc: Trong vắc xin này là những virus sống nhưng đã được xử lý trong điều kiện đặc biệt dẫn đến giảm khả năng hoạt động, giảm độc lực nên không còn nguy cơ gây bệnh.
- Vacxin bất hoạt: Trong vắc xin này là những xác virus khi virus được nuôi và giết chết hoặc nhiệt, tia xạ hoặc hóa chất. Mặc dù virus đã chết nhưng kháng nguyên vẫn còn, hệ miễn dịch vẫn hoạt động tạo kháng thể kháng bệnh như bình thường.
- Vắc xin vô bào: Loại vắc xin này không chứa xác của toàn bộ con virus mà chỉ chứa thành phần kháng nguyên, đủ để hệ miễn dịch nhận biết và sản xuất kháng thể. Tùy vào từng chủng virus mà điều chế vắc xin vô bào có thể khác nhau, phổ biến là phân giải vi sinh vật bằng hóa chất hoặc bào chế phân tử kháng nguyên bằng kỹ thuật tái tổ hợp DNA.
- Vắc xin giải độc tố: là vắc xin chứa những chất giúp phòng ngừa vi khuẩn bài tiết chất hóa học, độc tố gây hại cho cơ thể nên chỉ áp dụng với bệnh do virus tương ứng này gây ra.
- Vắc xin tổng hợp: đây là loại vắc xin vô bào đặc biệt, được chế tạo bằng việc gắn kháng nguyên hoặc giải độc tố của vi sinh vật, giúp hệ miễn dịch nhận biết và sản xuất kháng thể.
- Vắc xin DNA: Khi phân tích được gen của vi sinh vật gây bệnh, các nhà khoa học có thể sản xuất được vắc xin DNA, tuy nhiên dòng vắc xin này vẫn còn trong giai đoạn thử nghiệm nhưng cho thấy tiềm năng lớn.
Vacxin bất hoạt là gì và có những loại nào ?
Vắc xin bất hoạt là loại vắc xin được sản xuất bằng việc nuôi cấy tác nhân gây bệnh, thường là virus trong môi trường thích hợp. Đến giai đoạn tác nhân gây bệnh phát triển tốt, sử dụng nhiệt, hóa chất hoặc xạ trị sẽ giúp tiêu diệt hoặc giảm độc lực của chúng, còn gọi là bất hoạt. Đôi khi vacxin bất hoạt chỉ lấy một phần cần thiết từ virus gây bệnh, đủ để cơ thể tiếp nhận, xác nhận kháng nguyên và sản xuất kháng thể.
Thực tế có 2 loại vắc xin bất hoạt bao gồm:
Vắc xin bất hoạt toàn thể
Loại vắc xin này được sản xuất bằng việc nuôi cấy tác nhân, sau đó dùng nhiệt hoặc hóa chất để bất hoạt chúng. Tác nhân gây bệnh không còn sống nên không có khả năng phát triển, nhân lên và gây bệnh. Các nhà cung cấp vắc xin sẽ nghiên cứu để tiêm lượng cần thiết với lượng kháng nguyên tương ứng đủ để tạo khả năng miễn dịch.
Người bệnh tiêm vacxin bất hoạt toàn thể có thể hoàn toàn yên tâm về nguy cơ mắc bệnh, kể cả ở người suy giảm miễn dịch. Hầu hết các loại vắc xin này hiện nay chỉ tạo được miễn dịch dịch thể, không tạo được miễn dịch tế bào nên cần sử dụng liều lặp lại để duy trì miễn dịch cần thiết.
Hiện nay, các vắc xin bất hoạt phổ biến thường dùng bao gồm: vắc xin ho gà, vắc xin tả, vắc xin thương hàn, vắc xin bại liệt, vac xin cúm, vắc xin phòng bệnh dại, vắc xin viêm gan A, vắc xin phòng bệnh dịch hạch.
Vắc xin dưới đơn vị
Đặc điểm chung của vắc xin dưới đơn vị và vắc xin bất hoạt toàn thể là đều không chứa tác nhân sống gây bệnh, vì thế không có nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, vắc xin dưới đơn vị chỉ gồm các thành phần kháng nguyên cần thiết để tạo miễn dịch chứ không chứa xác hoàn toàn của tác nhân gây bệnh.
Vì thế để chế tạo vắc xin dưới đơn vị cần quy trình phức tạp hơn bình thường, phải xác định được chính xác kháng nguyên cần thiết để cơ thể nhận biết và tạo lượng kháng nguyên đủ đáp ứng miễn dịch. Đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin dưới đơn vị rất tốt, song khả năng này có thể suy giảm theo thời gian.
Phân loại vắc xin dưới đơn vị có thể nhỏ hơn gồm:
- Vắc xin dưới đơn vị liên hợp.
- Vắc xin dưới đơn vị có bản chất protein.
- Vắc xin polysaccharide.
Các loại vắc xin dưới đơn vị phổ biến hiện nay bao gồm: vắc xin ho gà, vắc xin viêm gan B, vắc xin HPV, vắc xin màng não cầu, vắc xin phòng bệnh phế cầu, vắc xin ngừa zona.
Có nên tiêm vắc xin bất hoạt hay không ?
Trong số các loại vắc xin, vacxin bất hoạt được cho là loại vắc xin an toàn. Do đó, dù là trẻ em, người già, những người có hệ miễn dịch yếu, cũng có thể sử dụng. Loại vắc xin này có nhiều ưu điểm và đang được ứng dụng khá phổ biến.
Tất cả các loại vắc xin đều được trải qua quá trình nghiên cứu và thử nghiệm lâm sàng rất nghiêm ngặt để có thể khẳng định được tác dụng và đảm bảo an toàn. Các loại vắc xin cần được cấp phép để đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, khi tiêm vắc xin, cơ thể có thể gặp phải một số phản ứng phụ. Những phản ứng này thường chỉ ở mức độ nhẹ và nằm trong dự tính của nhà sản xuất nên bạn không cần quá lo lắng.
- Một số phản ứng sau tiêm thường gặp là:
+ Phản ứng tại chỗ như tình trạng ngứa, sưng, đau, đỏ tại vị trí tiêm.
+ Phản ứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, chán ăn,…
+ Rất ít trường hợp gặp phải tình trạng tai biến nặng sau tiêm chủng có thể kể đến như tình trạng khó thở, sốt cao, sốc phản vệ,… Những trường hợp này cần được xử trí kịp thời để tránh nguy cơ đe dọa tính mạng người bệnh.
- Một số lưu ý sau tiêm cho trẻ:
+ Dù là trẻ nhỏ hay người lớn đều cần ở lại tại cơ sở tiêm chủng tối thiểu 30 phút để được theo dõi các phản ứng sau tiêm.
+ Nếu không có vấn đề gì bất thường, phụ huynh có thể cho trẻ về và theo dõi tại nhà: Nếu trẻ có biểu hiện nôn trớ, thở nhanh hoặc thở khò khè, da mẩn đỏ,… cần báo ngay tới cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ điều trị.
+ Trong vòng 24 đến 48 giờ sau khi tiêm, trẻ cần được theo dõi về thân nhiệt, nhịp thở, theo dõi vùng tiêm và da toàn thân, theo dõi về tình trạng ăn ngủ và sự tỉnh táo của trẻ.
- Khi chăm sóc trẻ sau tiêm chủng, các bậc phụ huynh cần lưu ý những điều sau:
+ Không nên cho trẻ mặc quá nhiều quần áo, hãy để trẻ mặc thoáng mát và nghỉ ngơi tại phòng thông thoáng, tránh nhiều gió.
+ Sau tiêm, mẹ cũng nên chú ý nhiều hơn đến chế độ ăn của trẻ, nên cho trẻ ăn uống đầy đủ dưỡng chất. Ưu tiên các món ăn dạng lỏng như cháo, súp, nước sinh tố. Đối với những trẻ còn nhỏ thì nên cho trẻ bú mẹ nhiều hơn.
+ Trong trường hợp trẻ bị sốt cần sử dụng thuốc hạ sốt theo hướng dẫn của bác sĩ và nhà sản xuất. Nếu trẻ sốt không quá cao thì mẹ chỉ cần chườm ấm vùng trán, nách, bẹn cho con, cho con mặc quần áo rộng rãi và cho trẻ uống nhiều nước để cơ thể nhanh hạ nhiệt.
+ Mẹ lưu ý không chạm vào chỗ tiêm của trẻ, không bôi đắp bất cứ thứ gì lên vết tiêm để tránh bị nhiễm trùng.
Trên đây là một số thông tin về vắc xin bất hoạt và những lưu ý cần thiết khi cha mẹ chăm sóc trẻ sau tiêm. Hiện nay, trung tâm DANAVAC là một trong những địa chỉ y tế uy tín để mẹ có thể lựa chọn các gói tiêm chủng cho con. DANAVAC đảm bảo về nguồn vắc xin nhập khẩu chất lượng cao và khâu bảo quản nghiêm ngặt, đặc biệt với sự tư vấn của các bác sĩ chuyên khoa, bố mẹ sẽ hoàn toàn yên tâm khi sử dụng dịch vụ tiêm chủng tại đây. Hãy gọi đến hotline 1900 54 54 05 để được tư vấn chi tiết hơn.
